ازدواج فامیلی به ازدواج هایی گفته می شود که زن و مرد حداقل 1 جد مشترک (دارای ارتباط خونی با یکدیگر) دارند. ازدواج فامیلی بین 20% تا 50% از جمعیت جهان شایع است. مطابق مطالعات انجام شده، شیوع این نوع ازدواج در ایران، ترکیه، پاکستان، کشورهای عربی، افغانستان و جنوب هند بین 10% تا 50% است (ایران30% تا 40%) و در کشورهای اروپایی و غربی کمتر از 1% . این میزان تمایل در این کشورها عمیقا ریشه در تمایلات فرهنگی جوامع آنها دارد. به عنوان مثال، مستحکم کردن روابط فامیلی و انسجام خانواده ها. با این حال، این نوع ازدواج در سایر کشورهای جهان به دلایل فرهنگی و حتی قانونی شیوع کمتری دارد )برای مثال، در 31 ایالت آمریکا جرم تلقی شده و غیرقانونی است، در استرالیا، انگلستان منع قانونی ندارد(؛ هم چنین، در آئین زرتشت این نوع ازدواج کاملا ممنوع بوده است. ولی پیروان ادیان اسلام و پروتستان منعی برای این قبیل ازدواج ندارند . با وجودی که مهم ترین عامل معلولیت و بیماری ه ی ژنتیکی و ناهنجاری های ارثی در ایران ازدواج های فامیلی است ، اما تمایل به آن در مقایسه با 20 سال پیش کاهشی نداشته و گام موثری در جهت کاهش نرخ این نوع ازدواج برداشته نشده است .
اگر این روند ادامه یابد، در آینده درصد بالایی از جمعیت کشور دچار معلولیت های شدید یا خفیف ذهنی و جسمی خواهند شد.
مطابق گفته متخصصان ژنتیک، به ارث رسیدن بیماری های ژنتیکی، الگو های متفاوتی دارد که یکی از آنها وراثت است. معمولا فرد با داشتن یک کپی سالم از ژن، به بیماری مبتلا نمی شود و برای بروز بیماری باید هر دو کپی ژن معیوب، در او وجود داشته باشد. احتمال اینکه پدر و مادر فردی، هر دو یک کپی معیوب از ژنی را داشته باشند و آن کپی معیوب را به فرزند خود منتقل کنند زیاد نیست. زیرا هر فرد از بیشتر ژن های خود ۲ کپی دارد که یکی را از پدر و دیگری را از مادر دریافت میکند و معمولاً یکی از این دو کپی را مادر یا پدر به فرزند خود میدهند اینکه کدام یک از این ۲ کپی به فرزند داده شود، کاملا اتفاقی است، اما در ازدواج های فامیلی زن و مرد، هر دو ژن های مشترکی را از یک جد مشترک به ارث برده اند، لذا احتمال اینکه ژن معیوب در هر دوی آنها وجود داشته باشد، به شدت افزایش می یابد. بنابراین این خطر وجود دارد که هر والد، ژن معیوب را به فرزند خود انتقال بدهند، خطری که در ازدواج های غیرفامیلی بسیار کمتر است .
شواهد متعددی وجود دارد که نشان میدهد، فرزندان حاصل از ازدواج های فامیلی، بسیار بیشتر در معرض خطر ابتلا به طیف وسیعی از اختلال های ژنتیکی مانند بیماری های قلبی، عقب ماندگی های ذهنی، ناشنوایی های ارثی، نابینایی های ارثی هستند.
براساس بررسی های انجام شده از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی 3% تا 4% نوزادانی که در کشورمان به دنیا می آیند، به یک بیماری ژنتیکی یا نقص مادرزادی مبتلا هستند، این در حالی است که احتمال تولد نوزاد مبتلا به بیماری ژنتیکی در ازدواج های فامیلی ۲ برابر است.
نرخ سقط جنین بین زوجهایی که با یکدیگر رابطه فامیلی دارند نسبت به سایر زوجها، بیشتر نشان میدهند که رابطه مستقیمی بین افزایش مرگ و میر جنین و کودکان با ازدواج فامیلی وجود دارد. به طور کلی، فراوانی ناهنجاری بین نوزادانی که والدین آنها با یکدیگر نسبت فامیلی درجه 2 (پسرعمو – دخترعمو، پسرعمه – دختردایی، پسردایی-
دخترعمه و دخترخاله-پسرخاله( دارند، 2 برابر بیشتر است (4% -6%)
در کشور امارات متحده عربی هم مانند ایران، به سبب فرهنگ و اعتقادات خاص، ازدواج فامیلی در یک نسل از 39% به 50.5% افزایش یافته است و این کشور ششمین کشور جهان از لحاظ تولد نوزاد مبتلا به ناهنجاری است اما دولت امارات، آزمایش های پیش از ازدواج را برای شهروندان خود اجباری کرده و آنها می توانند این آزمایشات را رایگان انجام دهند؛ برخلاف ایران که این قبیل آزمایشات هزینه ی بالایی دارند و مشمول بیمه هم نمی شوند، در نتیجه اغلب زوجها به دلیل هزینه های بالا از انجام آنها صرفنظر میکنند.
مطالعات نشان داده اند که بالارفتن سطح آموزش زنان، بالارفتن سن ازدواج، نقل مکان از روستاها به نواحی شهری و بهتر بودن شرایط مالی خانواده نرخ این ازدواج را تا حدودی کاهش داده است. با این حال، در کشورهایی مثل ایران، که ازدواج فامیلی شایع است، نیاز مبرم و ضروری به برنامه های آموزش عمومی و امکانات بیشتر برای مشاوره ژنتیک و ارزیابی خطر باروری احساس می شود. این برنامه ها باید برای دختران و پسران جوان مجرد، پیش از ازدواج و به منظور افزایش آگاهی آنان از خطرات بالقوه ی مرتبط با ازدواج های فامیلی برگزار شوند.
شیدا صالحی
