شماري از پزشكان و كارشناسان حوزه كودك و نوجوان خراسان شمالي در دومين ميزگرد ايرنا در سال 95 به بررسي پيشگيري از معلوليت ها و اختلالات يادگيري و توانبخشي پرداختند و از نبود متخصصان مغز و اعصاب ويژه كودكان گلايه كردند.
به گزارش ايرناي خراسان شمالي اين كارشناسان ، بر آگاه سازي جامعه در جلوگيري از بروز معلوليت ها، برنامه هاي آموزشي و فرهنگي در اين راستا تاكيد كردند و گفتند: با انجام غربالگري و آزمايش هاي بهنگام ژنتيك و ايجاد سبك زندگي صحيح مي توان از متولد شدن نوزادان معلول و دچار مشكل تا حد زيادي پيشگيري كرد.
آنان همچنين افزودند: غربالگري قبل از ازدواج و بارداري و همچنين پس از به دنيا آمدن نوزاد براي تمام خانواده هايي كه داراي كودكان سالم هستند و يا حتي داراي سابقه فاميلي فرزند عقب مانده ذهني و جسمي نيستند لازم است تا از بروز علايم جدي و جبران ناپذير آن جلوگيري كنند.
آنان همچنين وجود متخصص مغز و اعصاب و روانپزشك ويژه اطفال براي پيشگيري از معلوليت ها در خراسان شمالي را نيازي ضروري دانستند و اظهار كردند: اين امر مي تواند در كاهش اختلالات يادگيري و توانبخشي و معلوليت ها موثر باشد.
مديرعامل مركز تخصصي آموزشي و توانبخشي سورنا از نبود پزشك متخصص مغز و اعصاب و روان پزشك كودكان در استان به عنوان يكي از كمبود ها ياد كرد و گفت: دارا بودن يك فوق تخصص مغز و اعصاب و به منظور پيشگيري وجود يك روانپزشك كودكان در استان ضروري است.
دكتر معصومه پرتويي وجود يك بنياد پيشگيري از بيماري هاي ژنتيك قوي در استان را نيز ضروري دانست و افزود: با كمبود تشكل ها و انجمن هاي ويژه به منظور بستر سازي در حوزه پيشگيري نيز مواجه هستيم كه در همين راستا بايد دست به دست هم دهيم و با كمك پارك علم و فناوري و ساير ارگان ها، نهاد هايي همچون انجمن دوستاران كودك را كه مي تواند بودجه هاي خوبي از ساير كشور ها جذب كند در استان داشته باشيم.
*** ضعيف بودن پيشگيري در بروز معلوليت ها
پرتويي با اشاره به ضعيف بودن عامل پيشگيري در مقابله با بروز معلوليت ها در كودكان گفت: اين امر باعث بروز چالش هاي بعدي مي شود كه بسيار هزينه بر بوده است و در همين راستا در ساير كشور ها بيشترين بودجه صرف پيشگيري مي شود.
وي در توضيح يكي از اين بيماري ها كه با پيشگيري به صورت 100 درصد قابل جلوگيري است به بيماري پي كي يو در نوزادان تازه متولد شده اشاره كرد كه در اثر بالا بودن ميزان پروتئين در خون كودكان به وجود مي آيد و با انجام آزمايش و تشخيص به موقع مي توان به سرعت از معلوليت كودك در آينده جلوگيري كرد.
وي افزود: هم اكنون غربالگري تست اين بيماري در بيمارستان هاي سراسر كشور در حال انجام است ولي تاقبل آن اين گروه از كودكان دچار معلوليت مي شدند.
***پيشگيري از بروز معلوليت ها از سياست هاي كلان دولت است
دكتر پرتويي سياست كلي دولت در بخش درمان را حركت به سمت پيشگيري دانست و افزود: در صورت توجه بيشتر به اين امر به ويژه در حوزه بهداشت و درمان از بسياري از بيماري ها و معلوليت ها كاسته مي شود.
وي به دوزبانه بودن برخي كودكان در اين استان با توجه به تنوع قوميتي و تعداد زياد روستاها اشاره كرد و گفت: اين عامل برخي اوقات خوب است ولي گاهي مي تواند نقطه ضعف براي كودك باشد چرا كه بسيار كودكاني كه به ما مراجعه مي كنند عقب مانده اجتماعي هستند كه اين مسئله در خراسان شمالي بسيار ديده مي شود در حالي كه با آگاهي توسط مراكزي كه وظيفه رسيدگي به كودكان را دارند مي توان از بروز اين مسئله پيشگيري كرد.
***كيفيت آموزش در مهد هاي كودك بايد ارتقا يايد
اين موسس مركز تخصصي سورنا صنعت به ارتقاي كيفيت آموزش در مهد هاي كودك نيز تاكيد كرد و گفت: با توجه به اينكه مهد هاي كودك اولين فضاهاي آموزشي هستند كه كودكان آن را تجربه مي كنند بايد از نيروي آموزشي مدون و كارآزموده برخوردار بوده و آموزش هايي كه به يك نوباوه و پيش دبستاني قبل از ورود به مدرسه داده مي شود مدون باشد تا تاثيرات مثبتي داشته باشد.
وي با بيان اينكه بايد در سيستم آموزشي به شدت روي سن كودك و موضوعي كه آموزش داده مي شود دقت شود گفت: اين امر نيازمند برگزاري دوره هاي آموزشي و كلاس هاي ضمن خدمت براي مربيان مهد است تا از اطلاعات لازم برخوردار شوند.
دكتر پرتويي در ادامه با بيان اينكه پيشگيري از معلوليت ها و جلوگيري از بروز آن بايد از قبل ازدواج و از سطح دبيرستان ها در قالب آموزش مهارت هاي زندگي و فرزند پروري آغاز شود افزود: اين امر مي تواند در فرايند پيشگيري از بيماري ها بسيار تاثير گذار باشد.
وي به انجام نظارت هاي دقيق توسط افراد خبره و كارشناس نيز تاكيد كرد و افزود: متاسفانه كودكان وقتي به سن مدرسه مي رسند مشكلات آنان شناسايي مي شود كه براي رفع مشكلاتشان دير است و بنابراين بايد مشكلات قبل از آن بررسي شود و در اين ميان پزشكان اطفال و بيمارستان ها و زايشگاه ها با توجه به درگير بودن بيشتر آنها با كودكان مي تواند بسيار در شناسايي معلوليت ها و مشكلات كودكان تاثير گذار باشد و نبايد از هر چيزي به راحتي عبور كنند و تنها به معاينه جزيي و دادن دارو اكتفا كنند تا كودك زمان طلايي خود را از دست ندهد.
وي به فرهنگ سازي هرچه بيشتر در اين رابطه نيز تاكيد كرد و گفت: بايد اين امر در بين خانواده ها و جامعه نهادينه شده تا ميزان مسووليت پذيري افزايش يابد كه در همين راستا تاكنون اقداماتي در سطح كشور انجام شده و تعدادي از پزشكان اقدام به اختصاص يكي از ديوار هاي مطب خود به اطلاع رساني در رابطه با بيماري ها كرده اند كه تلاش داريم اين اقدام را در خراسان شمالي نيز انجام دهيم تا پزشكان هم آغازگر يك انجمن بيداري در پيشگيري از معلوليت ها باشند.
*** نذر فرهنگي در استان جا نيفتاده است
وي همچنين از نذر فرهنگي به عنوان يك اقدام شايسته ياد كرد كه هنوز در استان جانيفتاده است ولي نيازمند فرهنگ سازي و انجام اقدامات اساسي به منظور نهادينه شدن اين فرهنگ در بين جامعه و خيران است.
دكتر پرتويي در رابطه شرايط افراد مورد پذيرش گفت: هم اكنون در اين سال ها بيماران زيادي از استان هاي مختلف پذيرش شده اند ولي با توجه به دوري مسافت و استرس بالا و نيز شرايط ويژه اي كه اين بيماران دارند تلاش كرده ايم خيلي از راه دور پذيرش نداشته باشيم.
وي افزود: به همين منظور نرم افزاري شامل 900 تيبل براي اين گروه از بيماران در مركز طراحي شده كه چهار سال زمان برده و بر اساس آن اين برنامه قابليت ارزيابي 72 هزار مشكلي كه كودكان و نوجوانان با آن در ارتباط هستند و نيز قرار دادن فيلم و تبادل اطلاعات را داده بوده و به 24زبان دنيا نيز قابل ترجمه است.
وي اظهار كرد: همچنين اين نرم افزار قابليت تمرين دهي متناسب با تشخيص سن را نيز داشته كه در سه تا چهار هزار صفحه تايپ شده و جديد ترين مقالات و اطلاعات به صورت مختصر در آن گنجانده شده كه مي تواند براي خانواده هاي بيماراني كه در مسافت هاي دورتر هستند بسيار كاربردي باشد كه هم اكنون در مراحل ثبت است و به خاطر دوري مسير ها و راحتي بيماران تنها راهكاري بود كه به ذهن ما رسيد.
وي با اشاره افتتاح مركز تخصصي آموزشي و توانبخشي سورنا در سال 91 زير پوشش سازمان آموزش و پرورش گفت: اين مركز در قالب سه گروه غير دولتي استثنايي، دبستان غير دولتي دير آموز و مركز اختلالات يادگيري و توانبخشي فعاليت مي كند.
وي در رابطه با علت ورود به اين عرصه از علاقه شخصي به عنوان مهم ترين عامل ياد كرد و گفت: كار در اين رابطه علاوه بر اين امر با توجه به چالش هاي بسيار صبوري زيادي مي طلبد.
دكتر پرتويي از فعاليت 28 نفر نيروي تخصصي در رشته هاي روان شناسي و رشته هاي مرتبط در اين مركز خبر داد و افزود: با توجه به اينكه در بجنورد رشته در مراكز آموزش عالي تدريس مي شود ولي بازه كاري خوبي براي دانش آموخته هاي اين رشته وجود نداشت و گاهي به مراكز ترك اعتياد و مهد هاي كودك ارجاع داده مي شدند اين مركز تيمي از اين نيروها را جمع آوري كرد كه موفقيت هاي به دست آمده نيز نتيجه تلاش اين نيروها است.
وي با اشاره به خلق ابتكارات و نوآوري در رابطه با بيماران داراي مشكلات توانبخشي و كسب استاندارد هاي بين المللي اظهار كرد: پارك علم و فناوري از جمله نهاد هايي است كه همكاري خوبي با اين مركز داشته و همواره پشتيبان بوده است و ثبت اختراعات زير نظر اين مجموعه انجام گرفته و همين همكاري ها منجر به كسب رتبه برتر استان ها در جشنواره علم تا عمل توسط اين مركز شد.
وي در پاسخ به سوال خبرنگار ايرنا به منظور تشريح اختراع برتر اين جشنواره گفت: اين اختراع دستگاه مثلت به كشت صدا است كه براي درمان كودكان اوتيسم و بيشتر بيماري هاي موجود در هفت گروه معلوليت كاربرد دارد و براي انسان هاي عادي نيز با كاربرد متفاوت تري مورد استفاده قرار مي گيرد.
وي با اشاره به ارائه خدمات توانبخشي و آموزشي در اين مركز، افزود: تلاش كرده ايم امكانات اين مجموعه به روز بوده و با جديد ترين امكانات ساير كشور ها هماهنگ باشد و به همين دليل سال گذشته موفق به كسب رتبه برتر كارآفرين نمونه در گروه خدمات به عنوان شركت دانش بنيان توليدي شده و سعي شده امسال نيز مقالات و تاليفاتي موثر در حوزه كاري در شش ماهه اول ارائه شود تا مورد استفاده خدمات گيرندگان قرار گيرد.
مدير عامل مركز تخصصي آموزشي و توانبخشي سورنا از اين مركز به عنوان تنها مركز غير دولتي استان كه در حوزه دانش آموزان با ويژگي هاي دير آموز، استثنايي و اختلالات يادگيري فعاليت مي كند ياد كرد و گفت: پيشگيري در كودكان با نياز هاي ويژه مهم ترين عاملي است كه مي تواند كمك بسياري به اين قشر كند تا دچار معلوليت نشوند.
***به كودكان داراي با نياز هاي ويژه برچسب نزنيد
مادر كودك هشت ساله اي كه مبتلا به بيماري اوتيستيك است نيز به نمايندگي از والدين كودكان بيمار با اشاره به فراواني مشكلات بيماران و خانواده هاي آنها گفت: دوست نداريم در جامعه به ما و فرزندان ما كسي ترحم كند بلكه مي خواهيم ما را خوب در جامعه بپذيرند.
وي كه خواست نامش فاش نشود با بيان اينكه بسياري از دانشمندان و نخبگان جهاني افرادي با اختلالات رفتاري بودند افزود: نبايد وقتي كودكي دچار اختلالي است انواع برچسب ها به او زده شود چرا كه اين امر بسيار دردناك است.
وي به نمونه اي از عدم برخورد مناسب يكي از معلمان با كودك دچار اختلال اشاره كرد و گفت: مربي يكي از مهدها حتي به دليل بي قراري و پر جنب و جوش بودن يكي از كودكان خانواده او را به مهد خواسته و به آنها اعلام كرده كودك آنها دچار اختلال رفتاري و اوتيسم است در صورتي كه حتي تعريفي درست از بيماري اوتيسم نداشت و فقط به خاطر شنيده هاي اندك خود خانواده اي را نگران كرده بود.
وي يادآوري مي كند: در كشور هاي خارجي دانشجويان آموزش هاي لازم به منظور برخورد علمي با اين گونه كودكان را مي بينند ولي متاسفانه دانشجويان و معلمان ما خيلي راحت و بدون هيچ گونه دانش علمي درباره كودكان اظهار نظر مي كنند و با روح و روان خانواده ها بازي مي كنند در صورتي كه شايد هيچ مشكل خاصي هم وجود نداشته باشد.
مادر اين كودك به ارائه آموزش هاي لازم در سطح جامعه بويژه در بين جامعه فرهنگيان و مربيان مهد هاي كودك تاكيد كرد تا بتوانند با كسب اين آموزش ها بهتر و راحت تر و نيز علمي تر با كودكان دچار اختلال مواجه شوند و اظهار كرد: اگر در هر شهرستان يك مركز همانند مركر سورنا وجود داشته باشد با توجه به رشد فزاينده اينگونه مشكلات بي شك از بسياري از اين گونه بيماري ها جلوگيري شده و يا زودتر درمان مي شوند.
وي كه از استاني ديگر به منظور درمان فرزندش به خراسان شمالي سفر كرده و به دليل مشكل كودكش به اجبار در بجنورد ماندگار شده است مي گويد: چرا بايد به دليل نبود مراكز توانبخشي مناسب در هر شهرستان و استان خانواده هايي چون من از شهر و ديار خود آواره شده و با سختي و مشكلات فراوان در شهر ديگر به دنبال درمان فرزند خود باشيم.
وي كه خود فرهنگي است از مشكلات موجود را سختي دريافت انتقالي دانست و افزود: با توجه به اينكه بايد كودك را در هفته سه بار براي انجام درمان هاي توانبخشي به مركز آموزشي بياورم مجبور به گرفتن انتقالي شدم ولي اينكار به سختي فراوان انجام گرفت در حالي كه از مزايايي كه در محل كار خود در شهرم داشتم نيز محروم شده ام.
وي از ديگر مشكلات خانواده ها را بحث بيمه ها دانست و اظهار كرد: والدين بايد براي تمديد بيمه كودك خود به منظور ادامه درمان هر ماه بايد به پزشك متخصص اطفال مراجعه كنند در حالي كه همه مي دانند كودكاني با اين طيف، مشكلاتشان به اين سرعت حل نمي شود پس چرا بايد هرماه نزد پزشكان گردن كج كرده تا نسخه اي براي نياز هاي كودكان دچار اختلال بنويسند.
وي افزود: از بيمه ها انتظار مي رود اين مقوله را براي والدين و بيماران آسان سازي كنند و سخت گيري نكنند چرا كه كسي دوست ندارد فرزندش با اين مشكلات مواجه شود و بخواهد از اين ناحيه سو ء استفاده كند.
وي از مسوولان استان خواست تا از مركز سورنا و مراكز اين چنيني حمايت ويژه اي داشته باشند تا ايده هاي خود را در استان پياده كنند و براي درمان كودكان مبتلا به اختلالات ويژه به كار گيري شود تا مشكلات اين گونه كودكان كمتر شود.
وي كه مدت دو سال است به خراسان شمالي عزيمت كرده با اشاره به روحيه بد خود در ابتداي كار، اكنون از پيشرفت فوق العاده فرزندش بسيار خرسند است و اظهار مي كند: اين پيشرفت به هيچ وجه قابل مقايسه با ابتداي كار نيست چرا كه اكنون فرزندم با وجود آموزش هاي ارائه شده در مدرسه عادي تحصيل مي كند و اميدوارم با پيشرفت هايي كه هر روز حاصل مي شود روزي حرفي براي گفتن در جامعه داشته باشم و و در اين روز به درب خانه تمام كساني كه در اين سال ها ما را اذيت كرده اند رفته و به آنها ثابت مي كنم كه اين كودكان نيز مي توانند با پيگيري درمان روزي فرد مفيدي براي جامعه شوند.
مشاور و مدرس دانشگاه و رئيس مركز مشاوره و خدمات روانشناسي آفاق نيز در اين ميزگرد با اشاره به وجود 120 هزار دانش آموز استثنايي در كشور كه زير پوشش 22 هزار نفر از مربيان و روان درمانان قرار دارند گفت: در استان خراسان شمالي نيز يك هزار و 379 دانش آموز در 160 كلاس درس در حال آموزش هستند.
حميد وظيفه شناس افزود: كودكان استثنايي در مرحله اول يك كودك هستند اما استثنائاتي دارند كه بايد مورد توجه ويژه تر قرار گيرند به طوري كه هم اكنون در كشور هاي ديگر كودكاني كه در حوزه هاي رفتاري، جسمي، ذهني و حركتي نسبت به بقيه متفاوت تر هستند از خدمات ويزه برخوردار مي شوند.
وي اظهار داشت: در طبقه بندي كودكان استثنايي كه مورد توافق متخصصان نيز هست اين كودكان در سه گروه كلي داراي اختلالات ذهني و جسمي، اختلالات مغزي و رفتاري و اختلالات حسي حركتي و جسمي حركتي طبقه بندي شده و در مجموع افرادي كه تحت آموزش قرار مي گيرند شامل هفت گروه كودكان داراي كم توان ذهني، ناشنوا و نيمه شنوا، نابينا و نيمه بينا، اختلالات رفتاري، جسمي حركتي و چند معلوليتي مي شود.
وي آمار دانش آموزان داراي اختلال را پنج درصد اعلام كرد و گفت: 2.5 درصد اين دانش آموزان بالاتر از انحراف معيار و تيزهوش و 2.5 درصد از آنان زير انحراف معيار و استثنايي تلقي مي شوند كه بر اين اساس در مجموع 15 تا 16 درصد دانش آموزان به انواع اختلالات مبتلا هستند.
*** فقرفرهنگي و فقر محيطي مهم ترين عامل بروز معلوليت ها در خراسان شمالي است
وي با بيان اينكه در خراسان شمالي بيش از 90 درصد كودكان كم توان ذهني ناشي از فقر محيطي و فقر فرهنگي است و وراثتي نيست گفت: با توجه به وسعت استان در حوزه روستايي متاسفانه بيشترين مشكل در حوزه استثنايي در اين بخش مشاهده مي شود و عمده عقب ماندگي ذهني به نظام خانواده و فقر اقتصادي بر مي گردد چرا كه در ابتداي كار معلوليت تشخيص داده شده ولي به دليل مشكل مالي پيگيري نشده و كودك دچار معلوليت شده است.
وظيفه شناس نبود نظام عملي براي دانشجويان در برنامه آموزشي را از مشكلات موجود دانست و گفت: در گذشته انجام كارورزي براي دانشجويان در رشته هاي مرتبط امري اجباري بود ولي بتازگي اين امر جدي گرفته نمي شود و در چارت درسي وجود ندارد در حالي كه با انجام كار عملي بسياري از اين مشكلات و ناهنجاري هايي كه عامل بروز معلوليت ها هستند شناسايي و زماني كه دانشجو به مرحله كار وارد مي شود به آنها آشنايي دارد.
مدير امور موسسات پارك علم و فناوري خراسان شمالي نيز در اين ميزگرد به ثبت اختراع اين شركت دانش بنيان اشاره كرد و گفت: اختراع مثلت صداي مركز سورنا نقطه قوت بسيار خوبي براي اين استان است و مراجعان بسياري از سطح كشور دارد كه با شناسايي فرصت و نياز بالقوه اين كودكان از اين فرصت به نحو احسن استفاده كرده است.
ناصر لطفي با اشاره به نبود ارائه اين گونه خدمات حتي در شهرهاي بزرگ مي افزايد: ثبت اين اختراع كه مي تواند كمك شاياني به كودكان داراي اختلالات ويژه داشته باشد براي استان خراسان شمالي بسيار ارزشمند است.
وي گفت: اين مركز از افراد و يا شركت هايي كه در حوزه هاي مختلف طرح هاي نو و خلاق داشته باشند حمايت خواهد كرد.
وي اظهار كرد: شركت سورنا صنعت طرح ها و ايده هايي نو براي كمك به درمان كودكان با نياز هاي ويژه دارد كه علاوه بر بعد اقتصادي در مركز خود نيز از اين طرح ها بكار مي برد كه در درمان پيشرفت خوبي حاصل مي شود و همچنين بحث كارآفريني نيز ابعاد گسترده اي دارد.
وي بر ترويج فرهنك كار آفريني تايكد كرد و گفت: اين فرهنگ را بايد توسعه دهيم و با توسعه تكنولوژي و فناوري توليد ثروت داشته باشيم.
وي افزود: همچنين شركت هاي دانش بنيان از حمايت هاي مالي، مشاوره و كارشناسي نيز برخوردار خواهند شد و همچنين از فرصت هايي همچون شركت در جشنواره هاي داخلي و خارجي نيز بهره مند مي شوند.
*** توانبخشي خراسان شمالي خود نيازمند بازتواني است
يك كارشناس در حوزه توانبخشي نيز از كمبود مراكز توانبخشي و كمبود نيروي متخصص در اين استان اظهار ناخرسندي كرد و گفت: مشكلات اقتصادي از ديگر مشكلاتي است كه معلولان با آن مواجه هستند زيرا كه معلوليت بار رواني و مالي زيادي دارد كه ساير خانواده ها با آن درگير نيستند.
سمانه رحيمي با بيان اينكه نبود رسيدگي به حقوق معلولان از مشكلات اين جامعه است، افزود: معلولان خود نمي توانند مطالبه گر باشند بايد مسوولان مربوط پيگير مشكلات اين قشر مظلوم باشند.
وي با اشاره به افزايش مشكلات معلولان نقش كار درماني را موثر دانست و افزود: اهداف كلي كاردرماني در بيماران جلوگيري از پيشرفت بيماري و معلوليت و بازگرداندن تواناييهاي از دست رفته تا حد امكان به منظور بازگشت بيمار به زندگي اجتماعي است.
مديركل بهزيستي خراسان شمالي نيز گفت: اين استان با كمبود مراكز توانبخشي و نيروي متخصص مواجه است.
رضا الله وردي اظهار كرد: متاسفانه تعداد نيروي كاردرمان موجود در استان، پاسخگوي نيازها نبوده است.
وي افزود: هم اكنون براي جذب نيروي متخصص براي مركز دولتي با مشكل نيرو مواجه هستيم.
وي اظهار كرد: هم اكنون 480 مركز غير دولتي در حوزه هاي توانبخشي، اجتماعي و پيشگيري از آسيب ها در اين استان وجود دارد كه به نوعي 80 درصد مسووليت بخش دولتي را بر عهده گرفته اند.
وي افزود: اما در بخش كار درماني و گفتار درماني با مشكل كمبود نيروي متخصص مواجه هستيم .
وي با بيان اينكه كيفيت خدمات مركز دولتي و مراكز غير دولتي اين استان در برخي از رشته ها مطلوب است اظهار اميدواري كرد: خانواده ها به اين مراكز مراجعه كنند و رنج سفر و هزينه بالا را متحمل نشوند.
32 مركز توانبخشي در سطح استان خدمات مربوطه به كار درماني و گفتار درماني را ارائه مي دهند و با توجه به اينكه استان خراسان شمالي با كمبود متخصص كار درمان و گفتار درمان مواجه است ، مراكز توانبخشي اين متخصصان را از استان هاي ديگر دعوت مي كنند و به كار مي گيرند.
هم اكنون استان خراسان شمالي 17 هزار و 429 معلول دارد كه بيشترين معلولان با هفت هزار و 300 نفر در حوزه جسمي حركتي و بعد از آن معلولان ذهني اند كه تعداد آنان پنج هزار و 400 نفر است.
طبق شاخص كشوري 13.4 درصد جمعيت دانش آموزان دير آموز و 2.3 درصد آنان نيز كم توان ذهني هستند.
هم اكنون يك هزار و 379 دانش آموز استثنايي خراسان شمالي در 160 كلاس درس آموزش مي بينند.