ضرورت توجه به نگهداري صحيح از سالمندان
خانه امن سالمندان معلول كجاست؟
نگهداری و احترام به پدر و مادر از دیرباز در فرهنگ ما ایرانیان جایگاه خاص و والایی داشته و از اهم وظایف فرزندان به شمار می‌رود. همان طور كه در قرآن كریم كه سرلوحه زندگی بشریت است در سوره اسرا آیه 23 و 24 آمده است: «خدای یكتا را بپرستید و به پدر و مادر خود نیكی كنید و چنانچه هر دو یا یكی از آنها پیر و سالخورده شوند كه موجب رنج و زحمت شما باشند، زنهار كلمه‌ای كه رنجیده خاطر شوند به آنها مگویید و كمترین آزار به آنها نرسانید و با ایشان به اكرام و احترام سخن بگویید و همیشه پر و بال تواضع و تكریم را با كمال مهربانی نزدشان بگسترانید و بگویید پروردگارا چنانكه پدر و مادر، مرا از كودكی به مهربانی بپروراند، تو در حق آنها رحمت و مهربانی فرما».
رسول اكرم (ص) نیز در این باره می‌فرمایند: «بركت و خیر ماندگار همراه بزرگترهای شماست.»
پس هیچ شكی نیست كه بهترین مكان برای نگهداری از پدر و مادر سالمند در منزل و در كنار اعضای خانواده است ولی باید در نظر داشته باشیم به دلیل پیشرفت‌های جدید در علم بخصوص علم پزشكی، جمعیت سالمندان در جوامع رو به افزایش است و از طرفی سالمندی دورانی است كه با تغییرات جسمی متعددی همراه است از جمله بیماری‌هایی مانند مشكلات گوارشی، آسیب‌های مغزی، ایست‌های قلبی، مشكلات تنفسی، مشكلات حافظه و … كه هر كدام از این بیماری‌ها می‌تواند سبب ایجاد ناتوانی‌ها در سالمندان برای ادامه زندگی شود و این ناتوانی‌ها نهایتاً موجب می‌شود سالمندان برای ادامه زندگی نیاز به حمایت و خدمات اطرافیان داشته باشند.
بنا به دلایل ذكر شده ضرورت دارد نگاه منطقی و درستی نسبت به مقوله نگهداری صحیح از سالمندان معلول داشته باشیم. سالمندی كه در آینده نه چندان دور، ما نیز جزئی از آن هستیم. در این رابطه با صغری فلاح یكی از با سابقه‌ترین مدیران سرای سالمندان گفت‌وگویی انجام داده‌ایم كه می‌خوانید.
خانم فلاح تعریف شما از آسایشگاه سالمندان چیست؟
مراكز نگهداری از سالمندان به مراكزی گفته می‌شود كه از افراد سالمندی كه توان مراقبت و نگهداری از خود را ندارند و گاهی نیازمند مراقبت‌هایی هستند كه این خدمات در منزل امكانپذیر نیست، نگهداری می‌كنند.
نحوه فعالیت مراكز نگهداری سالمندان به چه شكل است؟
كلیه مراكز نگهداری سالمندان باید زیر نظر بهزیستی فعالیت كنند. مجوز این مراكز هر سه سال یك بار توسط سازمان بهزیستی و با توجه به ضوابط تمدید می‌شود. یكی از شرایط این است كه مراكز نگهداری باید حداقل شرایط برای نگهداری از افراد معلول را داشته باشد. در ایران هیچ جایی به عنوان مراكز نگهداری سالمندان از طرف سازمان‌های مربوطه در نظر گرفته نشده است، تنها جایی كه از نظر مكانی و تجهیزات برای نگهداری سالمندان مناسب است كهریزك است كه با كمك‌های مردمی اداره می‌شود.
معمولاً چه كسانی سالمندان خود را به آسایشگاه می‌برند؟
معمولاً افرادی سالمندان خود را به مراكز نگهداری می‌برند كه واقعاً نمی‌توانند از یك سالمند معلول كه توانایی كنترل ادرار و مدفوع را ندارد نگهداری كنند. چرا كه باید در نظر داشته باشیم امروزه خانواده‌های ما از یك زن و مرد و فرزند تشكیل شده، وقتی هم زن و هم مرد شاغل باشند، نهایتاً كسی نیست كه به افراد پیر و سالخورده رسیدگی كند.
تعریف شما از سالمند چیست؟
معمولاً در ایران به افرادی كه سن‌شان بالای 60 سال است، سالمند اطلاق می‌شود و در این سن افراد با ناتوانی‌های خاصی مواجه هستند چرا كه نوع زندگی هر فرد در طول حیات، زمینه‌ساز شرایط سالمندی فرد است و معمولاً افراد بالای 60 سال در ایران دچار مشكلات جسمی، حركتی و ذهنی می‌شوند.
معمولاً چه بیماری‌هایی موجب می‌شود كه سالمندان توانایی زندگی به تنهایی را نداشته و نیاز به مراقبت‌های خاص داشته باشند؟
یكی از بیماری‌هایی كه برای سالمندان به وجود می‌آید، بیماری آلزایمر است. در این بیماری فرد از لحاظ ذهنی دچار مشكل شده و به نوعی فراموشی پیش روند‌ه‌ای كه فرد دیگر توان تشخیص زمان و مكان، آب و آتش و خطر را ندارد. دچار می‌شوند از دیگر بیماری‌هایی كه سالمندان با آن دست به گریبان هستند سكته مغزی است كه به دنبال آن فرد توان حركتی را در بخشی یا همه اعضای بدن از دست می‌دهد و دچار مشكلات حركتی می‌شود و بالطبع سالمندی كه توان حركت ندارد مانند نوزادی است كه برای ابتدایی‌ترین نیازها، به كمك اطرافیان نیازمند است.
برخورد خانواده‌ها زمانی كه سالمندشان را به مركز می‌آورند چگونه است؟
با توجه به بیماری‌ها و مسائل خاص هر سالمند كه به آن اشاره شد، خانواده‌ها باید به صورت منطقی و نه احساسی با این مسئله برخورد كنند، چرا كه ما به دلیل اصالت ایرانی و اسلامی كه داریم احترام خاص و ویژه‌ای به پدر و مادر می گذاریم و در این موارد هم خانواده‌ها اغلب به طور احساسی برخورد می‌كنند كه كاملاً طبیعی است، ولی باید در نظر داشته باشیم سالمندانی كه نیاز به مراقبت خاص دارند و امكان ارائه این‌گونه خدمات در منزل وجود نداشته باشد، می‌بایست به‌طور منطقی با آنها برخورد شود.
آیا در آسایشگاه سالمندان صرفاً خدمات نگهداری ارائه می‌شود یا خدمات پزشكی هم ارائه می‌شود؟
معمولاً آسایشگاه مركزی است برای نگهداری سالمند ولی از آنجایی كه سالمندانی كه در ایران به این مراكز سپرده می‌شوند، نیاز به مراقبت‌های پزشكی دارند، علاوه بر خدمات پرستاری و خدمات پزشكی، خدمات جانبی مانند فیزیوتراپی و گفتار درمانی هم در این مراكز ارائه می‌شود. مثلاً وقتی سالمندی دچار بیماری‌های عمومی مثل سرماخوردگی شود، به دلیل اینكه اغلب سالمندان دچار مشكلات حركتی هستند و مراجعه به مركز پزشكی متحمل وقت و هزینه بالایی برای سالمندان است، به همین دلیل این نوع از بیماری‌ها در آسایشگاه و توسط پزشك آسایشگاه مداوا می‌شود.
افرادی كه از سالمندان نگهداری می‌كنند، آیا تحصیلات یا تخصص خاصی دارند؟
بله، حتماً همین‌طور است، چرا كه به‌طور كلی نگهداری از سالمندان یك تخصص است و افرادی كه برای این كار جذب می‌شوند، حتماً باید تخصص و تجربه كافی در زمینه خدمت‌رسانی به سالمند معلول را داشته باشند.
پس شما در این مراكز اغلب سالمندانی را نگهداری می‌كنید كه دارای ناتوانی‌های ذهنی، حركتی هستند؟
بله، برای نگهداری از سالمندانی كه دارای ناتوانی‌های حركتی و ذهنی هستند نیاز به امكانات و تخصص كافی است كه این امكانات اغلب در خانواده‌ها وجود ندارد.
به دلیل فرهنگ احترام و تكریم پدر و مادر، بیشتر خانواده‌ها تمایل دارند كه سالمندان معلول را در منزل نگهداری كنند، با توجه به مشكلاتی كه برای نگهداری سالمندان معلول وجود دارد، چه آسیب‌هایی ممكن است برای آنان به وجود بیاید؟
مهمترین آسیب برای سالمندانی كه مشكل حركتی دارند و در خانه نگهداری می‌شوند، زخم بستر است. لازم به توضیح است كه زخم‌های بستر زخم‌هایی هستند كه بر اثر ساییدگی اندام‌ها با یكدیگر، تماس و ساییدگی با ملحفه، عدم رعایت بهداشت و نظافت، بی‌حركتی، نخوردن مایعات كافی، تغذیه مناسب سالمند و دیگر عوامل كه همگی باعث بروز زخم بستر می‌شود به وجود می‌آید، زیرا نه خانواده‌ها اطلاعات كافی راجع به نگهداری سالمند معلول دارند و نه اینكه پرستار یا مراقبی كه این كار را انجام می‌دهد اطلاعات و تخصص كافی را در این زمینه دارد. در زخم بستر بافت سلول‌ها از بین می‌رود و بدن دچار مشكل می‌شود مثلاً در خیلی از موارد سالمندانی را به آسایشگاه می‌آورند كه با یك زخم بسیار عمیق و عفونی شده مواجه شده‌اند كه دیگر خانواده توانایی نگهداری از این سالمند آسیب‌دیده را ندارد و اگر زخم بستر در مراحل حاد باشد، عفونت به تمام بدن سرایت كرده و موجب فوت سالمند خواهد شد.
خانم فلاح در مورد تغذیه سالمندان هم توضیح دهید.
نكته بسیار مهمی كه شما به آن اشاره كردید، تغذیه است، چرا كه هر سالمندی بنا بر شرایط جسمی و بیماری‌هایی كه دارد، باید تغذیه مناسب داشته باشد و خصوصاً در مورد سالمندانی كه دارای قند خون، فشار خون و… هستند، غذاهایی طبخ شود كه متناسب با شرایط آنها باشد.
مشكل دیگری كه برای سالمندان معلولی كه در خانه نگهداری می‌شوند، علاوه بر آسیب‌های جسمی، آسیب‌های روحی است در این مورد چه اقداماتی صورت می‌گیرد؟
یك سالمند معلول وقتی در خانواده قرار می‌گیرد، افراد خانواده آموزش لازم را در‌خصوص سالمند ندارند لذا هم به خود خانواده آسیب می‌رسانند و هم به سالمند و علاوه بر مشكلات جسمی و نیازهایی كه یك سالمند معلول حركتی و ذهنی دارد، موجب از بین رفتن احترام سالمند می‌شود ولی افرادی كه در خانه سالمندان نگهداری می‌شوند، از نظر احترام‌گذاری مورد توجه هستند، زیرا پرستار و مراقبی كه در آسایشگاه فعالیت می‌كند، آموزش‌های لازم در‌خصوص سالمندان را دیده‌اند و مثلاً سالمندی كه آلزایمر دارد، ممكن است حرف‌های بی‌ربط بزند اگر او در منزل باشد و همه افراد از شرایط او اطلاعات كافی نداشته باشند، مسلماً موجب از بین رفتن حرمت و بی‌احترامی به سالمند خواهد شد، ولی پرستاری كه در سرای سالمندان است از بیماری و شرایط بیماری سالمند اطلاعات كافی دارد و در هر شرایطی احترام و محبت به سالمند را خواهد داشت.
باید بدانیم كه سالمندان و خصوصاً سالمندان معلول مانند كودكانی هستند كه نیاز به محبت و احترام دارند.
شما علاوه بر خدمات دائم، خدمات موقت هم دارید؟
بله مثلاً سالمندی عمل قلب باز انجام داده است كه مراقبت‌های بعد از عمل برای سالمند تخصصی است به همین دلیل پس از عمل، سالمند به آسایشگاه منتقل می‌شود و پس از بهبودی كامل به منزل برمی‌گردد. البته درصد كمی از سالمندان برای مراقبت‌های كوتاه‌مدت مراجعه می‌كنند.
آیا شما پدر و مادر خودتان را به آسایشگاه سالمندان برای نگهداری می‌سپارید؟
بله، پدر و مادر من در قید حیات نیستند ولی زمانی كه سالمند بودند هم پدر و هم مادرم را به آسایشگاه آوردم به این خاطر كه من معتقدم حرمت آنها در خانه سالمندان بیشتر رعایت می‌شود و مهمترین مسئله برای سالمند احترام است.چون سالمند معلول خصوصاً سالمندانی كه كنترل ادرار و مدفوع ندارند در خانه ممكن است مورد بی‌احترامی قرار گیرند. اصلاً در خیلی از موارد سالمندان ترجیح می‌دهند خدماتشان توسط افرادی غیر از افراد خانواده انجام شود.
نظرتان در مورد نگهداری سالمند در منزل توسط پرستار چیست؟
خانواده‌هایی كه دوست دارند در منزل از خدمات پرستار استفاده كنند بهتر است در مورد پرستار و مراقب تحقیقات لازم را انجام داده و حتماً بر كار او نظارت داشته باشند علاوه بر این معمولاً هزینه بالایی دارد و خدمات مورد نیاز سالمند دریافت نمی‌شود.
شما به‌عنوان یك متخصص در زمینه نگهداری از سالمندان، چه توصیه‌هایی برای خانواده‌هایی دارید كه می‌خواهند سالمندشان را در سرای سالمندان نگهداری كنند؟
خانواده‌ها حتماً باید به چندین مركز مراجعه كنند و موارد زیر را تا حد امكان بررسی كنند: 1- یكی از مهمترین موارد مجوز است كه به مركزی كه مراجعه می‌كنید حتماً باید مجوز سازمان بهزیستی را داشته باشد.
2- در هر اتاق نباید بیش از 4 نفر زندگی كنند و اتاق‌ها حتماً دارای پنجره و تهویه مناسب و وسیله سرمایشی و گرمایشی مناسب باشد و همچنین فضای كافی برای حركت دادن ویلچر داشته باشد و بالای تخت هر سالمند هم زنگی برای صدا كردن فوری پرستار وجود داشته باشد.
3- هر سالمند باید كمد جداگانه داشته باشد و هم‌اتاقی‌ها هم‌زبان، سازگار و متناسب انتخاب شوند.
4- دستشویی و حمام هم باید نظافت كامل را داشته و فضای كافی برای حركت كردن ویلچر داشته باشد.
5- نیازهای طبی سالمندان هم باید فراهم باشد تا در صورت نیاز علاوه بر ویزیت پزشك عمومی، توسط پزشك متخصص هم ویزیت انجام شود.
6- موارد ایمنی سالمندان در تمام فضاها رعایت شود.
7- رژیم‌های غذایی سالمند باید كاملاً رعایت شود.
منبع: روزنامه ایران-سایت شمعدانی
